Spadek został zdefiniowany w art. 922 Kodeksu cywilnego (dalej k.c.) jako ogół praw i obowiązków zmarłego przechodzących na osoby wskazane w prawie z chwilą śmierci spadkodawcy. W stwierdzeniu tym zawarty jest bardzo ważny fakt, że oprócz rzeczy zmarłego spadkodawcy, które zwyczajowo kojarzymy z jego majątkiem, takich jak np. dom czy też samochód, na spadkobierców zmarłego przechodzą również długi zmarłego. Możliwa jest zatem sytuacja, w której długi spadkowe będą większe niż aktywa spadku i tym samym spadkobiercy nie odziedziczą żadnego majątku, a jedynie będą musieli spłacić długi zmarłego. Kwestie ochrony przed odpowiedzialnością za długi zmarłego, zostanie przy tym poruszona w osobnym artykule.
Przed przystąpieniem do omówienia zagadnienia dziedziczenia, wskazać należy, że zgodnie z art. 56 ust 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe, w skład spadku nie wchodzi kwota zgromadzona na rachunku oszczędnościowym, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej. Suma ta nie może być jednak wyższa niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku.
Jako spadkobiercy zmarłego spadkodawcy nie obejmujemy majątku w sposób automatyczny i bez żadnych formalności, lecz zgodnie z prawem musimy postarać się o wszczęcie i prawomocne zakończenie określonych procedur w postaci uzyskania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia przed notariuszem.
Przed omówieniem zagadnienia stwierdzenia nabycia spadku koniecznym jest wytłumaczenie pojęcia otwarcia spadku. Otóż zgodnie z art. 924 k.c. momentem otwarcia spadku jest chwila śmierci spadkodawcy.
Samo postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, może zostać przeprowadzone na dwa sposoby: pierwszy sposób polega na tym, że sąd na wniosek osoby mającej w tym interes prawny przeprowadzi postępowanie o stwierdzeniu nabycia spadku (art. 1025 § 1 k.c.), druga droga pozwala natomiast na sporządzeniu przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia. Dla sporządzenia przed notariuszem aktu poświadczenia dziedziczenia koniecznym jest jednakże jednoczesne stawiennictwo wszystkich osób, które mogą być spadkobiercami.
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku należy złożyć do sądu rejonowego, w którego okręgu spadkodawca miał miejsce zwykłego pobytu w momencie śmierci. Jeżeli jego miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, wniosek powinien zostać złożony przed sądem, w którego okręgu znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest Sąd Rejonowy dla Miasta stołecznego Warszawy. (art.628 Kodeksu postępowania cywilnego, dalej k.p.c.)
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może zgłosić każdy, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, a ponadto wykonawca testamentu, zarządca sukcesyjny, tymczasowy przedstawiciel, współwłaściciel rzeczy, współuprawniony co do praw pozostałych po spadkodawcy, wierzyciel mający pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy oraz Skarb Państwa reprezentowany przez naczelnika właściwego urzędu skarbowego. Wniosek trzeba złożyć w takiej ilości egzemplarzy – ilu wskażemy uczestników postępowania, plus jeden dodatkowy egzemplarz dla sądu. Składając wniosek o stwierdzenie nabycia spadku jako uczestników trzeba wskazać wszystkich pozostałych spadkobierców zmarłego. Jeżeli zmarły pozostawił testament, spadkobiercami będą osoby wskazane w testamencie w tym charakterze, ale w takim przypadku również trzeba wskazać spadkobierców ustawowych. Ustalenie kręgu spadkobierców ustawowych następuje według zasad wskazanych w kodeksie cywilnym w artykułach od 931 do 935. Zgodnie z tymi zasadami spadek w pierwszej kolejności dziedziczą zstępni spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, jednakże małżonkowi nie może przypaść mniej niż 1/4 spadku. Jeżeli któreś z dzieci spadkodawcy umrze przed spadkodawcą to wtedy ta część spadku, która przypadłaby jemu, przypada jego dzieciom (czyli wnukom spadkodawcy), a jeżeli, któreś z dzieci spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, ale miało swoje dzieci (czyli prawnuki spadkodawcy) wówczas to one będą dziedziczyć i tak dalej. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy. W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych. W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
We wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy wskazać również, jaka część spadku przypadnie każdemu ze spadkobierców. Nie wskazujemy przy tym konkretnych przedmiotów, czy nieruchomości, ale za pomocą ułamka wskazujemy, któremu ze spadkobierców przypadnie która część spadku.
Przykład:
Jan Kowalski jako syn zmarłego Zbigniewa Kowalskiego odziedziczy 1/2 całości spadku natomiast małżonka zmarłego – Irena Kowalska odziedziczy pozostałe 1/2 całości spadku.
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku powinien również zawierać wniosek o odebranie od wnioskodawcy przez Sąd zapewnienia spadkowego, w którym oświadczy on co do wszystkiego, co mu jest wiadome w tym o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi, o testamentach spadkodawcy. (art. 671 k.p.c.).
Koniecznym jest również załączenie do wniosku oryginałów następujących dokumentów: odpisu skróconego aktu zgonu spadkobiercy, odpisów skróconych aktów urodzenia wszystkich osób wskazanych jako spadkobiercy, odpisu skróconego aktu małżeństwa spadkodawcy (jeżeli zawarł on związek małżeński), odpisu skróconego aktu małżeństwa każdego ze spadkobierców, który zawarł związek małżeński i przyjął nazwisko małżonka. Oryginał każdego z powyższych dokumentów należy załączyć do egzemplarza wniosku przeznaczonego dla sądu. Do egzemplarzy wniosku przeznaczonych dla uczestników załączamy natomiast kopie dokumentów.
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku podlega opłacie w wysokości 100 zł oraz opłacie w wysokości 5 zł za wpis do rejestru spadkowego.
Sąd spadku wyda postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzenia rozprawy, na którą oprócz wnioskodawcy wezwie osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. (art.669 k.p.c.). W postanowieniu sądu zostanie wskazane kto i w jakiej części dziedziczy po zmarłym, przy czym nie muszą to być osoby, które wniosły o stwierdzenie nabycia spadku. Dalej sąd w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku stwierdzi także nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, wymieniając osobę, dla której spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, oraz przedmiot tego zapisu (art. 677 k.p.c.).
Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej.
